هیدروكسید سدیم

هیدروكسید سدیم

عبدالله دادور

مشخصات شیمیایی

اسامی مترادف: سودسوزآور، هیدرات سدیم

خانواده شیمیایی‌: هیدروكسید سدیم

فرمول شیمیایی:NaOH

خصوصیات ظاهری

محلولی است سفیدرنگ، شفاف، بی‌بو، غیرفرار و دارای خاصیت خورندگی

خصوصیات فیزیكی و شیمیایی

وزن مولکولی: 40/01

نقطه ذوب: 12 درجه سانتی‌گراد (محلول 50%)، 62 درجه سانتی‌گراد (محلول 73%–70%)

نقطه جوش: 140 درجه سانتی‌گراد (محلول 50%)

دانسیته نسبی: 1/53 (محلول 50%)، 2 در دمای 15/5 درجه سانتی‌گراد (محلول 73% –70%)

حلالیت در آب: 109 گرم در 100 میلی‌لیتر در دمای 20 درجه سانتی‌گراد

حلالیت در سایر مایعات: در اتانول، متانول و گلیسرول حل می‌گردد.

فشار بخار: 1/5 میلی‌متر جیوه در دمای 20 درجه سانتی گراد (محلول 50%)

PH = 12 (محلول 05/.%)، 13 (محلول 5/.%)، 14 (محلول 5%)

موارد استفاده

كنترل PH، خنثی‌سازی اسید، گاززدایی، ساخت خمیرسلولز و كاغذ، در صنایع گاز و نفت (برای زدایش آلاینده‌های اسیدی در فرایند گاز و نفت)، ساخت صابون و پاك كننده‌ها، صنایع ابریشم مصنوعی و سلوفان، تصفیه آب، فرایند مواد غذایی، زدایش گاز از دودكش، معدنكاری، ساخت شیشه، فرایند نساجی، ضدعفونی سبزیجات، احیاء لاستیك، حكاكی و فلزكاری، فرآیند آلومینیوم‌سازی، آماده‌سازی چسب، زدایش رنگ، به عنوان ماده ضدعفونی كننده.

خطرات بهداشتی

اثرات کوتاه مدت (حاد):

1- اثر خورندگی شدیدی بر روی چشم، پوست، مجرای تنفسی و گوارشی دارد.

2- استنشاق آن ممکن است باعث ادم ریوی گردد.

اثرات تماس بلند مدت (مزمن):

1- باعث خشكی، ترك زدن و التهاب پوست (درماتیت) می‌گردد.

2- باعث سرطان مری می‌گردد (در اثر تماس گوارشی)

كمك‌های اولیه

استنشاق: در وهله اول از ایمن بودن خود مطمئن شده و از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده نمایید و سپس فرد را از محل آلوده خارج كرده و به هوای تمیز منتقل نمایید. چنانچه عمل تنفس به سختی انجام می‏گیرد بلافاصله به وی اکسیژن مصنوعی دهید و اورژانس را مطلع نمایید.

تماس پوستی: از تماس مستقیم پوست با سود خودداری نموده و در صورت نیاز از لباس مخصوص مواد شیمیایی استفاده شود. لباس‌ها و کفش‌های آلوده را از تن فرد مصدوم بیرون آورده و ناحیه متاثر را حداقل به مدت 60 دقیقه به آرامی با آب ولرم بشویید. بلافاصله فرد را به مركز اورژانس منتقل نمایید.

تماس چشمی: چشم را باز نگه داشته و به مدت 20 دقیقه با جریان فراوان آب ولرم بشویید و بلافاصله اورژانس را مطلع نمایید.

تماس گوارشی: هرگز به فردی که هوشیاری خود را از دست داده چیزی ندهید. در صورتی که هوشیار است، دهانش را بطور كامل با آب شستشو دهید و حدود 240 تا 300 میلی لیتر آب به او بدهید. بلافاصله فرد مصدوم را به اورژانس منتقل نمایید.

خطر حریق و انفجار

نقطه اشتعال: غیر قابل احتراق است.

حدود انفجار: كاربرد ندارد.

درجه حرارت خودسوزی: كاربرد ندارد.

حساسیت به ضربات مكانیكی: حساس نمی‌باشد.

حساسیت به الكتریسته ساكن: كاربرد ندارد.

محصولات ناشی از تجزیه حرارتی و احتراق: فیوم‌های اكسید سدیم

خطرات حریق: هیدروكسید سدیم خودش نمی‌سوزد ولی با آب و تعدادی از مواد واكنش می‏دهد و می‌تواند حرارت كافی برای اشتعال مواد قابل احتراق را تولید نماید. هیدروكسید سدیم همچنین می‌تواند با فلزاتی از قبیل آلومینیوم، قلع و روی واكنش دهد و تولید گاز هیدروژن قابل اشتعال نماید.

وسیله اطفای حریق: از مواد اطفاءكننده مناسب برای اطفای حریق استفاده نمایید و از كاربرد آب بصورت مستقیم بر روی هیدروكسید سدیم خودداری کنید، زیرا می‌تواند تولید حرارت نماید.

عملیات خاص اطفای حریق:

1- ساكنین را از محل تخلیه نمایید و از فاصله ایمن یا از محل محافظت شده، نسبت به اطفای حریق اقدام کنید.

2- پشت به باد بطرف حریق حرکت نمایید.

3- در صورتیکه خطرناک نیست، موادی را كه هنوز دچار حریق نشده‏اند جداسازی نموده و به محل ایمن انتقال دهید.

4- آب را بصورت اسپری برای خنك نگهداشتن ظروف یا جذب حرارت بكار ببرید.

5- نباید بدون استفاده از وسایل حفاظت فردی وارد منطقه حریق شد. در دماهای بالا ممكن است گازهایی تشكیل گردد كه خورنده باشد.

درجه بندی خطرات (بر اساس طبقه بندی NFPA):

خطرات بهداشتی: درجه 3

قابلیت اشتعال: درجه 0

واكنش پذیری : درجه 1

واكنش پذیری

پایداری: در حالت معمولی پایدار است. هیدروكسید سدیم سریعا دی‌اكسیدكربن را از هوا جذب می‏کند و در اثر این واكنش، كربنات سدیم تشكیل می‌گردد.

شرایط اجتناب: تماس با آب

ناسازگاری با سایر مواد شیمیایی (چیدمان در كنار یكدیگر):

1- هیدروكسید سدیم واكنش شدید و قابل انفجاری با تعدادی از مواد شیمیایی آلی و غیرآلی (اسیدهای قوی، تركیبات نیتروآروماتیك، نیتروپارافین و تركیبات آلی هالوژن دار)، گلیگول و پراكسیدهای آلی دارد.

2- با آب به شدت واکنش می‏دهد و حرارت زیادی تولید می‏کند.

3- استالدئید، آكرولئین یا آكریلونیتریل را بشدت پلیمریزه می‌نماید.

4- در واكنش با فلزاتی از قبیل آلومینیوم، قلع و روی، گاز هیدروژن تشكیل می‌گردد كه قابل اشتعال و انفجار است.

5- در تماس با محلول شكر از قبیل فروكتوز، لاكتوز و مالتوز، مونواكسیدكربن تولید می‌كند.

6- واكنش شدیدی با نمك‌های آمونیوم دارد.

اثر خورندگی بر روی فلزات: برای فلزاتی از قبیل آلومینیوم، روی، مس، برنج، برنز، فولاد (در دمای بالای 40 درجه) خاصیت خورندگی دارد.

اقدامات لازم در زمان بروز نشتی یا ریخت و پاش

1- در هنگام تمیزكاری از ورود افراد به منطقه خطر جلوگیری کنید و منطقه خطر را بخوبی تهویه نمایید.

2- افراد آموزش دیده نسبت به رفع نشتی یا ریخت و پاش اقدام نمایند. از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده شود.

3- مواد شیمیایی را كه با هیدروكسید سدیم واكنش می‏دهند، از منطقه خطر دور سازید.

4- از ورود آن به فاضلاب، یا مجرای آب جلوگیری شود.

5- جلوی محلول سرریز شده یا ریخته شده را توسط مواد بی‌اثر مانند خاك یا شن سد نموده و با احتیاط آن را با آب رقیق نمایید یا با اسیدهایی از قبیل اسید استیك یا اسید هیدروكلریك خنثی کنید.

احتیاط‌های لازم در زمان انبارداری

1- در جای خنك، خشك، دارای تهویه مناسب و دور از مواد ناسازگار از قبیل اسیدهای قوی، نیتروآروماتیك، نیتروپارافین و تركیبات آلی هالوژنه نگهداری شود.

2- مواد به مقدار مورد نیاز در محیط کار نگهداری شود و محل انبار مجزا از محیط كار باشد.

3- از ورود افراد متفرقه به انبار خودداری شود و علایم هشداردهنده خطر در معرض دید افراد نصب گردد.

4- از تماس مستقیم هیدروكسید سدیم با آب خودداری شود.

5- در ظروف مناسب، دارای برچسب، درب‌‌دار و سالم نگهداری شود. لازم است این ظروف همواره از نظر آسیب و نشتی مورد بازدید قرار گیرند.

6- انبار باید مجهز به وسایل اطفای حریق از نوع مناسب و وسایل رفع نشتی باشد.

7- در ساخت انبار از مصالح مقاوم در برابر خورندگی استفاده شود.

8- ظروف مواد از جنس آلیاژهای نیكل باشد.

9- مخازن ذخیره‌سازی مواد بالاتر از سطح زمین قرار گیرند.

10- ورودی درب‌ها دارای شیب مناسب باشد.

حد تماس مجاز و روش های كنترلی

حد تماس مجاز:

روش‌های كنترل مهندسی: استفاده از تهویه ترقیقی یا موضعی، محصور نمودن افراد یا فرآیند و در نهایت اصلاح فرآیند (جایگزین نمودن یك ماده کم‏خطر بجای ماده خطرناك)

استفاده از وسایل حفاظت فردی:

1- براساس توصیه NIOSH تا غلظت 10 میلی‌گرم بر مترمكعب، از رسپیراتور با ماسك تمام صورت و دارای فیلتر جذب كننده ذرات با كارایی بالا، یا رسپیراتور تصفیه كننده هوا دارای فیلتر جذب كننده گردوغبار و میست، یا كپسول اکسیژن قابل حمل با ماسك تمام صورت یا رسپیراتور تامین کننده هوا با ماسک تمام صورت استفاده گردد.

2- برای مواقع اضطراری یا ورود به محل‌هایی كه غلظت هیدرات سدیم در آن مشخص نیست از كپسول اکسیژن قابل حمل با ماسك تمام صورت از نوع فشار مثبت استفاده شود.

3- برای مواقع فرار، از رسپیراتور با ماسك تمام صورت با فیلتر جذب كننده ذرات با كارایی بالا یا كپسول اکسیژن قابل حمل مخصوص فرار استفاده شود.

4- برای محافظت از چشم از عینک ایمنی یا محافظ صورت استفاده شود.

5- برای محافظت از پوست از دستکش، لباس کار و چکمه از جنس زیر استفاده شود:

برای محلول 70% – 30% از جنس لاستیك بوتیلی، لاستیك طبیعی، نئوپرن، لاستیك نیتریل، پلی‌اتیلن، پلی‌وینیل كلراید و محلول بیش از 70% از نئوپرن، پلی‌وینیل كلراید (برای كار 8 ساعته) استفاده شود.

منبع :