هیدروكسید سدیم
عبدالله دادور
مشخصات شیمیایی
اسامی مترادف: سودسوزآور، هیدرات سدیم
خانواده شیمیایی: هیدروكسید سدیم
فرمول شیمیایی:NaOH
خصوصیات ظاهری
محلولی است سفیدرنگ، شفاف، بیبو، غیرفرار و دارای خاصیت خورندگی
خصوصیات فیزیكی و شیمیایی
وزن مولکولی: 40/01
نقطه ذوب: 12 درجه سانتیگراد (محلول 50%)، 62 درجه سانتیگراد (محلول 73%–70%)
نقطه جوش: 140 درجه سانتیگراد (محلول 50%)
دانسیته نسبی: 1/53 (محلول 50%)، 2 در دمای 15/5 درجه سانتیگراد (محلول 73% –70%)
حلالیت در آب: 109 گرم در 100 میلیلیتر در دمای 20 درجه سانتیگراد
حلالیت در سایر مایعات: در اتانول، متانول و گلیسرول حل میگردد.
فشار بخار: 1/5 میلیمتر جیوه در دمای 20 درجه سانتی گراد (محلول 50%)
PH = 12 (محلول 05/.%)، 13 (محلول 5/.%)، 14 (محلول 5%)
موارد استفاده
كنترل PH، خنثیسازی اسید، گاززدایی، ساخت خمیرسلولز و كاغذ، در صنایع گاز و نفت (برای زدایش آلایندههای اسیدی در فرایند گاز و نفت)، ساخت صابون و پاك كنندهها، صنایع ابریشم مصنوعی و سلوفان، تصفیه آب، فرایند مواد غذایی، زدایش گاز از دودكش، معدنكاری، ساخت شیشه، فرایند نساجی، ضدعفونی سبزیجات، احیاء لاستیك، حكاكی و فلزكاری، فرآیند آلومینیومسازی، آمادهسازی چسب، زدایش رنگ، به عنوان ماده ضدعفونی كننده.
-
خطرات بهداشتی
اثرات کوتاه مدت (حاد):
1- اثر خورندگی شدیدی بر روی چشم، پوست، مجرای تنفسی و گوارشی دارد.
2- استنشاق آن ممکن است باعث ادم ریوی گردد.
اثرات تماس بلند مدت (مزمن):
1- باعث خشكی، ترك زدن و التهاب پوست (درماتیت) میگردد.
2- باعث سرطان مری میگردد (در اثر تماس گوارشی)
-
كمكهای اولیه
استنشاق: در وهله اول از ایمن بودن خود مطمئن شده و از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده نمایید و سپس فرد را از محل آلوده خارج كرده و به هوای تمیز منتقل نمایید. چنانچه عمل تنفس به سختی انجام میگیرد بلافاصله به وی اکسیژن مصنوعی دهید و اورژانس را مطلع نمایید.
تماس پوستی: از تماس مستقیم پوست با سود خودداری نموده و در صورت نیاز از لباس مخصوص مواد شیمیایی استفاده شود. لباسها و کفشهای آلوده را از تن فرد مصدوم بیرون آورده و ناحیه متاثر را حداقل به مدت 60 دقیقه به آرامی با آب ولرم بشویید. بلافاصله فرد را به مركز اورژانس منتقل نمایید.
تماس چشمی: چشم را باز نگه داشته و به مدت 20 دقیقه با جریان فراوان آب ولرم بشویید و بلافاصله اورژانس را مطلع نمایید.
تماس گوارشی: هرگز به فردی که هوشیاری خود را از دست داده چیزی ندهید. در صورتی که هوشیار است، دهانش را بطور كامل با آب شستشو دهید و حدود 240 تا 300 میلی لیتر آب به او بدهید. بلافاصله فرد مصدوم را به اورژانس منتقل نمایید.
-
خطر حریق و انفجار
نقطه اشتعال: غیر قابل احتراق است.
حدود انفجار: كاربرد ندارد.
درجه حرارت خودسوزی: كاربرد ندارد.
حساسیت به ضربات مكانیكی: حساس نمیباشد.
حساسیت به الكتریسته ساكن: كاربرد ندارد.
محصولات ناشی از تجزیه حرارتی و احتراق: فیومهای اكسید سدیم
خطرات حریق: هیدروكسید سدیم خودش نمیسوزد ولی با آب و تعدادی از مواد واكنش میدهد و میتواند حرارت كافی برای اشتعال مواد قابل احتراق را تولید نماید. هیدروكسید سدیم همچنین میتواند با فلزاتی از قبیل آلومینیوم، قلع و روی واكنش دهد و تولید گاز هیدروژن قابل اشتعال نماید.
وسیله اطفای حریق: از مواد اطفاءكننده مناسب برای اطفای حریق استفاده نمایید و از كاربرد آب بصورت مستقیم بر روی هیدروكسید سدیم خودداری کنید، زیرا میتواند تولید حرارت نماید.
عملیات خاص اطفای حریق:
1- ساكنین را از محل تخلیه نمایید و از فاصله ایمن یا از محل محافظت شده، نسبت به اطفای حریق اقدام کنید.
2- پشت به باد بطرف حریق حرکت نمایید.
3- در صورتیکه خطرناک نیست، موادی را كه هنوز دچار حریق نشدهاند جداسازی نموده و به محل ایمن انتقال دهید.
4- آب را بصورت اسپری برای خنك نگهداشتن ظروف یا جذب حرارت بكار ببرید.
5- نباید بدون استفاده از وسایل حفاظت فردی وارد منطقه حریق شد. در دماهای بالا ممكن است گازهایی تشكیل گردد كه خورنده باشد.
درجه بندی خطرات (بر اساس طبقه بندی NFPA):
خطرات بهداشتی: درجه 3
قابلیت اشتعال: درجه 0
واكنش پذیری : درجه 1
- واكنش پذیری
پایداری: در حالت معمولی پایدار است. هیدروكسید سدیم سریعا دیاكسیدكربن را از هوا جذب میکند و در اثر این واكنش، كربنات سدیم تشكیل میگردد.
شرایط اجتناب: تماس با آب
ناسازگاری با سایر مواد شیمیایی (چیدمان در كنار یكدیگر):
1- هیدروكسید سدیم واكنش شدید و قابل انفجاری با تعدادی از مواد شیمیایی آلی و غیرآلی (اسیدهای قوی، تركیبات نیتروآروماتیك، نیتروپارافین و تركیبات آلی هالوژن دار)، گلیگول و پراكسیدهای آلی دارد.
2- با آب به شدت واکنش میدهد و حرارت زیادی تولید میکند.
3- استالدئید، آكرولئین یا آكریلونیتریل را بشدت پلیمریزه مینماید.
4- در واكنش با فلزاتی از قبیل آلومینیوم، قلع و روی، گاز هیدروژن تشكیل میگردد كه قابل اشتعال و انفجار است.
5- در تماس با محلول شكر از قبیل فروكتوز، لاكتوز و مالتوز، مونواكسیدكربن تولید میكند.
6- واكنش شدیدی با نمكهای آمونیوم دارد.
اثر خورندگی بر روی فلزات: برای فلزاتی از قبیل آلومینیوم، روی، مس، برنج، برنز، فولاد (در دمای بالای 40 درجه) خاصیت خورندگی دارد.
- اقدامات لازم در زمان بروز نشتی یا ریخت و پاش
1- در هنگام تمیزكاری از ورود افراد به منطقه خطر جلوگیری کنید و منطقه خطر را بخوبی تهویه نمایید.
2- افراد آموزش دیده نسبت به رفع نشتی یا ریخت و پاش اقدام نمایند. از وسایل حفاظت فردی مناسب استفاده شود.
3- مواد شیمیایی را كه با هیدروكسید سدیم واكنش میدهند، از منطقه خطر دور سازید.
4- از ورود آن به فاضلاب، یا مجرای آب جلوگیری شود.
5- جلوی محلول سرریز شده یا ریخته شده را توسط مواد بیاثر مانند خاك یا شن سد نموده و با احتیاط آن را با آب رقیق نمایید یا با اسیدهایی از قبیل اسید استیك یا اسید هیدروكلریك خنثی کنید.
احتیاطهای لازم در زمان انبارداری
1- در جای خنك، خشك، دارای تهویه مناسب و دور از مواد ناسازگار از قبیل اسیدهای قوی، نیتروآروماتیك، نیتروپارافین و تركیبات آلی هالوژنه نگهداری شود.
2- مواد به مقدار مورد نیاز در محیط کار نگهداری شود و محل انبار مجزا از محیط كار باشد.
3- از ورود افراد متفرقه به انبار خودداری شود و علایم هشداردهنده خطر در معرض دید افراد نصب گردد.
4- از تماس مستقیم هیدروكسید سدیم با آب خودداری شود.
5- در ظروف مناسب، دارای برچسب، دربدار و سالم نگهداری شود. لازم است این ظروف همواره از نظر آسیب و نشتی مورد بازدید قرار گیرند.
6- انبار باید مجهز به وسایل اطفای حریق از نوع مناسب و وسایل رفع نشتی باشد.
7- در ساخت انبار از مصالح مقاوم در برابر خورندگی استفاده شود.
8- ظروف مواد از جنس آلیاژهای نیكل باشد.
9- مخازن ذخیرهسازی مواد بالاتر از سطح زمین قرار گیرند.
10- ورودی دربها دارای شیب مناسب باشد.
- حد تماس مجاز و روش های كنترلی
حد تماس مجاز:
روشهای كنترل مهندسی: استفاده از تهویه ترقیقی یا موضعی، محصور نمودن افراد یا فرآیند و در نهایت اصلاح فرآیند (جایگزین نمودن یك ماده کمخطر بجای ماده خطرناك)
استفاده از وسایل حفاظت فردی:
1- براساس توصیه NIOSH تا غلظت 10 میلیگرم بر مترمكعب، از رسپیراتور با ماسك تمام صورت و دارای فیلتر جذب كننده ذرات با كارایی بالا، یا رسپیراتور تصفیه كننده هوا دارای فیلتر جذب كننده گردوغبار و میست، یا كپسول اکسیژن قابل حمل با ماسك تمام صورت یا رسپیراتور تامین کننده هوا با ماسک تمام صورت استفاده گردد.
2- برای مواقع اضطراری یا ورود به محلهایی كه غلظت هیدرات سدیم در آن مشخص نیست از كپسول اکسیژن قابل حمل با ماسك تمام صورت از نوع فشار مثبت استفاده شود.
3- برای مواقع فرار، از رسپیراتور با ماسك تمام صورت با فیلتر جذب كننده ذرات با كارایی بالا یا كپسول اکسیژن قابل حمل مخصوص فرار استفاده شود.
4- برای محافظت از چشم از عینک ایمنی یا محافظ صورت استفاده شود.
5- برای محافظت از پوست از دستکش، لباس کار و چکمه از جنس زیر استفاده شود:
برای محلول 70% – 30% از جنس لاستیك بوتیلی، لاستیك طبیعی، نئوپرن، لاستیك نیتریل، پلیاتیلن، پلیوینیل كلراید و محلول بیش از 70% از نئوپرن، پلیوینیل كلراید (برای كار 8 ساعته) استفاده شود.
منبع :
www.ilo.org