ایمنی ترافیك
دكتر ناصر نهضت
مقدمه
توانایی در جابجایی مناسب افراد و كالاها یكی از عوامل مهم در زندگی مطلوب امروزی است. ماشین بخش عمده‌ای از این جابجایی را تامین می‌كند و حتی به عنوان واسطه برای جابجایی موثر افراد توسط دیگر وسایل نقلیه مثل قطار و هواپیما نیز عمل می‌كند.
امروزه در دنیا بیش از هفتصد میلیون ماشین مورد استفاده قرار گرفته است و تمام فعالیت‌ها و زندگی افراد بصورت عجیبی به استفاده از آن گره خورده است. با استفاده از ماشین :
1- بخش عمده‌ای از مشاغل هر كشور به آن وابسته شده،
2- قسمت قابل ملاحظه‌ای از تولید ناخالص ملی هر كشور از صنایع وابسته به آن تامین می‌شود،
3- اكثر فعالیت موسسه‌های بازرگانی و خدماتی به وجود و كارایی آن وابسته گردیده؛
4- و درصد عمده‌ای از درآمد دولت‌ها را تامین می‌كند.
ماشین شیوه زندگی ملت‌ها را تغییر داده و به مردم كمك می‌كند از مناطق شهری دور شده و در مكان‌های ساكت و عاری از آلودگی شهری زندگی كنند و با برگشت به شهر برای كار و فعالیت از نعمت‌های زندگی شهری بهره‌مند شوند. این زندگی با پراكندگی امكانات در جاهای مختلف شهر بدون استفاده از ماشین، جاده یا بزرگراه امكان‌پذیر نیست.
سیستم حمل و نقل
جاده، وسیله نقلیه، راننده و مردمی كه از وسیله نقلیه استفاده می‌كنند از عوامل به‌وجود آورنده سیستم حمل و نقل به‌شمار می‌روند. كارایی، ایمنی و در كل موفقیت این سیستم به عملكرد مناسب اجزای تشكیل دهنده آن بستگی دارد. طبیعتا نامناسب بودن این اجزا می‌تواند مشكلات عمده‌ای برای هر جامعه فراهم كند كه از آن جمله بالا رفتن تلفات انسانی می‌باشد. به همین دلیل این موضوع باید مورد توجه افرادی كه در جامعه زندگی می‌كنند، قرار گیرد.
برای كاهش تلفات باید اجزای شكل دهنده سیستم حمل و نقل را اصلاح كرد. رشته‌های گوناگون باید در كنار هم فعالیت كنند تا بتوان به هدف مورد نظر دست یافت. در این شرایط مهارت طراحان جاده، اتومبیل و دانشمندان علوم انسانی و متخصصین سایر رشته‌ها مانند طب، فیزیك و مهندسی فاكتورهای انسانی می‌توانند نقش بسزایی در بهبود شرایط حمل و نقل داشته باشند.
مهندسین جاده با كمك در ساخت جاده‌های ایمن از نقطه نظر تقاطع، شیب، دید و روشنایی می‌توانند به رانندگان كمك كنند. مهندسین اتومبیل نیز می‌توانند با در نظر گرفتن شرایط جاده، راننده و محدودیت‌های هر كدام و هماهنگ كردن آنها با یكدیگر، ماشین‌هایی را طراحی كنند كه به رانندگان امكان می‌دهد با شرایط راحت‌تر از ماشین استفاده كنند و هنگام استفاده از آن كمتر دچار خطاهای انسانی شوند.
تصادف اتومبیل
تصادف ممكن است در اثر تركیبی از مسایل مختلف به وجود آید. البته در اغلب شرایط به اشتباه آن را به عامل شروع حادثه ربط می‌دهند. برای نمونه، ممكن است راننده‌ای هنگام رانندگی در جاده با سنگی مواجه گردد، سپس برای جلوگیری از برخورد با سنگ ماشین را به سمت دیگر جاده هدایت كند و در این حین ناگهان كنترل ماشین را از دست بدهد و تصادف كند. معمولا در چنین شرایطی علت تصادف را به وجود سنگ در جاده ربط می‌دهند. در حالیكه ممكن است مواد مخدر، سرعت و یا عوامل دیگر در به وجود آمدن این تصادف دخیل باشند. به عبارت دیگر ممكن بود در صورتیكه راننده با سرعت زیاد حركت نمی‌كرد، می‌توانست ماشین را درست هدایت كند، بدون اینكه تصادفی رخ دهد. پیدا كردن علت تصادف یكی از مشكلات عمده تحقیق در تصادفات می‌باشد و لازم است در این مورد از علم روز بهره گرفت.
بعضی از عواملی كه نقش مهمی در تصادفات امروزی دارند شامل: مواد مخدر و الكل، خطای انسانی، سرعت و نقص فنی ماشین می‌باشند كه در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.
مواد مخدر و الكل
در بعضی كشورها مشروبات الكلی عامل عمده‌ای در به وجود آوردن تصادفات رانندگی به‌شمار می‌رود؛ در حالیكه در كشور ما از چنین شدتی برخوردار نیست. در عوض مواد مخدر نقش محسوسی در تصادفات رانندگی كشور ما دارند. تحقیقات در این مورد نشان می‌دهد كه روش‌های كنترل مناسب، جریمه‌های سنگین و آموزش عمومی از طریق رسانه‌های جمعی تا حد زیادی می‌توانند در كاهش تلفات ناشی از الكل و مواد مخدر در هنگام رانندگی موثر باشند.
خطای انسانی
رانندگی غلط و خطاهای انسانی هم منجر به تصادفات رانندگی می‌شوند. این خطاها شامل استفاده از مسیرهای ممنوع، رعایت نكردن فاصله، احتیاط نكردن، رعایت نكردن حق تقدم، عدم توقف در محل تابلوهای ایست و راهنما نزدن در هنگام گردش می‌باشند. اصلاح این‌گونه خطاها از طریق آموزش عمومی در وسایل ارتباط جمعی و همچنین مدیریت مناسب می‌تواند به كاهش تلفات كمك بسیاری نماید.
سرعت
سرعت عاملی مهم در وقوع تصادفات رانندگی به‌شمار می‌رود. البته سرعت در صورتی كه از حد معینی تجاوز نكند ایمن است، ولی سرعت‌های بالاتر می‌توانند خطرآفرین باشند. معمولا شدت تصادفات به سرعت رانندگی بستگی دارد. اگرچه اغلب مردم سعی می‌كنند در محدوده قوانین رانندگی كنند ولی در بعضی مواقع سن، خستگی، مواد مخدر و یا مشروبات الكلی ممكن است فعالیت افراد را تحت تاثیر قرار دهد و تصمیم‌گیری مناسب آنها را در شرایط اضطراری در سرعت‌های بالا با مشكل مواجه سازد.
رانندگی با سرعت كم نیز خطرناك است، چرا كه جریان ترافیك را مختل می‌سازد. بعلاوه برای راننده پشت‌سری خیلی مشكل خواهد بود تا تعیین كند با چه سرعتی به سمت ماشین جلوی خود كه با سرعت كم در حال حركت است، نزدیك شود.
نقص فنی
براساس آمار منتشر شده، نقص فنی لاستیك و ترمز از دیگر عوامل عمده در تصادفات می‌باشند. راننده اتومبیل باید از سالم بودن آنها اطمینان حاصل كند. این نقص‌ها براحتی قابل برطرف كردن می‌باشند و معمولا قبل از بروز اشكال به راننده به اندازه كافی زمان می‌دهند تا از نقص مطلع شود و اقدام لازم جهت برطرف كردن آن را به‌عمل آورد. معاینه فنی ماشین‌ها به صورت منظم، می‌تواند این‌گونه نقص‌ها را به‌سادگی برطرف سازد.
قوانین و مقررات
قوانین و مقررات رانندگی تا حد زیادی می‌توانند موجب ارتقای فرهنگ ایمنی ترافیك گردند. دقت در ایجاد استاندارد و ضوابط مشخص در هر كدام از موارد زیر در ایمن سازی ترافیك بسیار موثر است:
- معاینه فنی
- شماره‌گذاری
- آموزش رانندگی
- صدور گواهینامه رانندگی
- دایره اجراییات رانندگی
- دادگاه ویژه جرایم رانندگی
- شناسایی و نظارت بر محل‌های حادثه‌ساز
- ثبت اطلاعات مربوط به ترافیك
- طراحی، ساخت و تعمیر و نگهداری جاده‌ها
- سیستم‌های كنترل ترافیك
- پلیس راهنمایی.
هماهنگ كردن موارد فوق كه از عوامل مهم در به وجود آوردن ایمنی ترافیك هستند، كار آسانی نیست؛ به‌طوری‌كه این امر مستلزم اجرای برنامه‌های ترافیكی موثر و استفاده از كارشناسان مجرب در زمینه‌های مختلف می‌باشد.
ایمنی ترافیك
مشكل ایمنی ترافیك را می‌توان به سه بخش عمده اعمال قوانین، مهندسی و آموزش تقسیم نمود.
هدف از اعمال قوانین، محافظت مردم در مقابل تعداد معدودی متخلف در جاده‌هاست كه جان بقیه مردم را با كارهای نادرست خود به خطر می‌اندازند. اعمال قوانین به تابلوهای رانندگی معنی می‌دهد و در تصحیح رفتار رانندگان متخلف نقش موثری را ایفا می‌كند.
اجرای موثر قوانین ترافیك به بخش‌های زیر بستگی دارد و ضعف در هر كدام از بخش‌ها می‌تواند به عدم كارایی آن قوانین منجر گردد:
- قانون‌گذاری
- مدیریت وسایل نقلیه
- پلیس
- دادگاه ویژه جرایم.
باید قوانین و خط‌مشی‌های لازم برای رانندگی به‌وجود آید. این قوانین باید براساس اصول و واقعیات پایه‌گذاری شده و به صورت صریح بیان شوند. البته ضروری است كه در تمام نقاط كشور بصورت یكسان اجرا شوند و با مرور زمان مورد بررسی مجدد قرار گیرند و با شرایط زمانی تكمیل گردند.
در بخش مدیریت وسایل نقلیه باید مسایلی چون صدور گواهینامه، نحوه رانندگی، معاینه، شماره‌گذاری و مسوولیت‌های مالی آن مد نظر قرار گیرد. لازم است كه به هنگام صدور گواهینامه و شماره‌گذاری، نظارت كامل بر افراد صورت گیرد تا از تخلفات مربوط به جعل مدارك جلوگیری به‌عمل آید.
مسوولیت پلیس
مسوولیت پلیس، كنترل و هدایت ترافیك، تحقیق در تصادفات و اعمال قوانین مربوطه است. استفاده از وسایل الكترونیكی جدید نظیر كامپیوتر، رادار و دوربین و پیدا كردن متخلفین و خارج ساختن حادثه آفرینان از جاده‌ها در كاهش تلفات بسیار موثر است. البته آموزش افراد جامعه و حمایت آنها از پلیس، شرایط كاری پلیس را بهتر می‌كند. در عین حال در انتخاب افراد پلیس باید دقت بیشتری به عمل آید و در آموزش آنان و به روز ساختن دانش آنها نباید تعلل كرد. به‌علاوه نتیجه تحقیقات تصادفات انجام شده توسط پلیس باید در اختیار مهندسین ترافیك قرار داده شود تا مهندسین ترافیك بتوانند مكان‌های حادثه آفرین را شناسایی كنند و در برطرف كردن اشكال‌های آنها اقدام كنند.
یكنواخت كردن جریمه‌ها و متعادل نمودن دادگاه‌های ویژه جرایم در سطح جامعه نیز بسیار مهم است. باید از آنها به عنوان ابزار مناسبی در كاهش تلفات در جاده‌ها استفاده كرد. این قوانین باید در دادگاه‌ها به عنوان حافظان جان مردم شناخته شوند. امروزه با توجه به نقش عمده‌ای كه استفاده از ماشین در زندگی افراد دارد، محروم كردن آنها از رانندگی، ضربه بزرگی است. لذا باید از قوانینی استفاده كرد كه متخلفان را در صورت تكرار تخلف، از نعمت رانندگی محروم سازد. در صورت اعمال چنین قوانینی می‌توان جاده‌ها را مطمئن‌تر ساخت و رانندگی در سطح شهر را لذت‌بخش‌تر نمود.
مراجع:
1- Rivers, R, W., "Traffic Accident Investigators Book of Formulate and Tables", Springfield USA, Thomas, 1981.
