رشد پرشتاب صنایع و تاثیر مستقیم آن بر روی سلامت انسان موجب گردیده که به پتانسیل اثرات ناخواسته صنایع در زوایای گوناگون بهداشتی نگریسته شود. در میان صنایع مختلف نیازمند توجه به مسایل بهداشتی محیط کار، صنایع شیمیایی و نفت از جمله صنایع مهم و راهبردی در جهان و به ویژه در كشور عزیز ما ایران می ‏باشند كه بنابر طبیعت شرایط سخت و غیرقابل پیش ‏بینی آنها، همواره با مشکلات بهداشتی فراوان برای کارکنان خود روبرو بوده‏ اند. در راستای ارتقای سطح سلامت کارکنان در صنایع نفت و گاز انجمن بین ‏المللی تولیدکنندگان نفت و گاز(OGP)، با همکاری انجمن بین ‌المللی حفاظت از محیط زیست صنعت نفت، اقدامات قابل توجهی را در جهت بهبود استانداردهای بهداشت و رعایت این استانداردها در بخش نفت و گاز نموده‏ است که حاصل آن تعریف 8 شاخص برجسته مربوط به بهداشت در شرکت ‏های بزرگ نفتی است.

هدف از ترجمه و تالیف کتاب حاضر معرفی شاخص ‏های مطرح شده توسط این انجمن در زمینه مسایل بهداشتی است که به منظور ارزیابی و مدیریت بهداشت محیط ‏های کاری در صنایع خصوصاً صنعت  نفت و گاز کاربرد دارد.

كاركنان مقابله با آلودگی نفتی ممكن است در معرض خطرات احتمالی ناشی از فرآورده ‏های جانبی نفتی، دیسپرسنت ‏ها، شوینده ‏ها و پاك كننده ‏های نفت و گریس قرار بگیرند. از جمله این خطرات می‏توان به غرق شدن، گرمازدگی، سقوط و مواجهه با حشرات، مار و سایر حیوانات وحشی در منطقه اشاره كرد.

این کتاب آموزشی توسط موسسه ملی سلامت و موسسه ملی علوم بهداشت محیط زیست آمریکا به منظور حفظ سلامت و ایمنی كاركنانی كه در عملیات مقابله با آلودگی نفتی شركت دارند، تهیه شده است.

از جمله اهداف این كتاب می توان به موارد زیر اشاره كرد:

- افزایش سطح آگاهی و ترغیب كاركنان به مطالعه كتابچه با توجه به حجم كم آن كه حاوی نكات اصلی و قابل تامل برای اجرای یك عملیات ایمن است.

- ارتقاء ایمنی كاركنان در هنگام انجام كار به وسیله بالا بردن سطح آگاهی و دانش اولیه آنها با بر شمردن نكات مهم وقابل توجه برای كارفرمایان و كاركنان در هنگام انجام عملیات.

- اطلاع كاركنان از خطرات در حین انجام عملیات و آگاهی از وسایل حفاظت شخصی مناسب PPEكه باید در حین انجام كار استفاده شود.

- ایجاد هماهنگی بیشتر در حین انجام عملیات و بالا بردن سطح كارایی و ایجاد سیستم گزارش دهی برای بهبود سیستم. 

این اثر، به مسائل مهم پیرامون حفاظت و ایمنی مطابق بااستانداردهای بین‏المللی وزارت کار و سرفصل‏های مصوب آموزش عالی تنظیم شده است. این کتاب راهنمای باارزشی برای دانشجویان رشته‏های مختلف فنی و مهندسی به ویژه دانشجویان گرایش‏های مختلف مهندسی شیمی دانشگاه‏های آزاد و دولتی، شرکت‏های تابع وزارت نفت و بسیاری از مراکز علمی و تحقیقاتی، صاحبان صنایع، کارفرمایان و کارگران و حاوی اطلاعات مهمی برای ارتقاء سطح علمی و فرهنگی اقشار مختلف جامعه می‏باشد.

امروزه، مفاهیم احتمال و اصول متفاوت ریاضیات، برای به اجرا در آوردن گونه‏های متفاوت آنالیز ایمنی به کار گرفته می‏شوند. با توجه به این‏که، قابلیت اطمینان به طور تنگاتنگی با زمینه اصلی ایمنی پیوند یافته است، فهم اصول آن برای متخصصین ایمنی امری ضروری به شمار می‏آید، کمی کردن اطلاعات در زمینه HSE باعث ایجاد تخصیص بهتر هزینه ها شده و همچنین ایجاد تصمیم گیرهای با قابلیت اطمینان بالا را برای مدیران به همراه دارد. جلد اول این کتاب شامل پنج فصل است. فصل اول به معرفی دکلهای حفاری نفت و گاز خشکی پرداخته است، در فصل دوم ضمن معرفی برخی از قسمتهای مختلف دکل حفاری به موارد ایمنی آن نیز اشاره شده، در فصل سوم به بحث نحوه محاسبه هزینه‏های ایجاده شده در حوادث ایمنی پرداخته است، فصل چهارم کتاب به بررسی کمی ریاضیات و قابلیت اطمینان اشاره دارد، و در فصل پنجم کتاب ضمن معرفی دو نمونه تکنیک ارزیابی ریسک که در پیشگیری از حوادث نقش مهمی دارند همراه با نمونه‏های اجرا شده در صنعت حفاری نفت گنجاده شده است. قابل ذکر است که جلد اول به بررسی و آنالیز ایمنی پرداخته است در جلدهای بعدی به مباحث مهندسی بهداشت حرفه‏ای و محیط و همچنین موارد زیست محیطی دکلهای حفاری نفت و گاز پرداخته می‏شود.

یکی از مهمترین چالش‏ها در حفظ و ارتقاء  اثر بخشی و کارآمدی سامانه ‏های مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست، وجود ابزارها و روشه ای کاربردی و جامع جهت ازریابی وضعیت سامانه ‏های مدیریتی مذکور است. این ابزارها و روشها باید رویکردی سامانه محور داشته و بر اساس یک توالی منطقی دارای مراحل مختلفی جهت ارزیابی اجزاء مختلف سامانه ‏های مدیریتی باشند. همچنین باید بتوان در بازه ‏های زمانی مختلف از این ابزارها و روشها استفاده نمود و گزارشاتی را در خصوص روند اجراء این سامانه در سطوح مختلف سازمانی اخذ نمود. بر اساس گزارشات ارایه شده و با استناد به مشاهدات و شواهد و سوابق، سازمان باید بتواند اهداف جدیدتری را تعریف نموده و در راستای دستیابی به آنها طرح ریزی ‏های لازم را انجام دهد. بدون این ابزارها و روشها، سامانه ‏ها نمی‏توانند اثر بخشی و کارآمدی خود را ارتقاء داده و یا حتی حفظ نمایند.

این ابزارها و روشها اصطلاحا همان روشهای بازرسی و ممیزی می‏باشند که در هر سامانه مدیریتی علی ‏الخصوص در سامانه‏ های بهداشت، ایمنی و محیط زیست دارای اهمیت و جایگاه ویژه ‏ای میباشند. بازرسی و ممیزی دو مفهوم متفاوت در سامانه ‏های مدیریتی می‏باشند که وجود و استفاده از آنها جزء الزامات هر سامان ه‏ای می‏باشد.

کتابی که در پیش رو دارید، در صدد است تا بتواند دیدگاه‏های ممیزی و بازرسی در سامانه ‏های مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست را به صورتی  کاربردی تشریح نماید. گروه هدفی که در این کتاب مد نظر می‏باشند، مدیران، مهندسان و کارشناسان بهداشت، ایمنی و محیط‏زیست می‏باشند. مولفین این کتاب امیدوارند  این کتاب بتواند باعث ایجاد و ارتقاء دیدگاه ‏های کاربردی در زمینه ممیزی و بازرسی در گروه‎های هدف گردد.

يکي از بزرگترين مشکلاتي که صنايع مرتبط با نفت با آن مواجه هستند دفع مناسب پسماندهاي ناشي از عمليات مختلف نفتي از جمله حفاري مي‌باشد. دفع نامناسب پسماندهاي نفتي منجر به آلودگي‌هاي زيست‌محيطي و بويژه آلودگي خاک مي‌گردد که خود تهديدي جدي براي آب‌هاي سطحي و  زيرزميني به حساب مي‌آيد. یکی از مهم ترین عوامل در کاهش اثرات منفی زیست محیطی پسماندها مدیریت صحیح آنها می‏باشد. بنابراين جهت جلوگيري از آلودگي‌هاي زيست محيطي ناشي از حفاري اعمال روش هاي مديريتي مفيد و كارا در جهت كاهش اثرات منفي و مخرب پسماندهاي ناشي از چاههاي نفت و گاز مي‏تواند از طرفي سبب صرفه جويي‏هاي اقتصادي شده و از سویي دیگر باعث بوجود آمدن محيطي پاك و سالم براي انسانها شود. اين كتاب شامل كلياتي از  آشنايي با دكل‏هاي حفاري، سيالات حفاري، اثرات زيست محيطي پسماندهاي حفاري و روش هاي مديريت پسماندهاي حفاري در چاه‏هاي اكتشافي نفت و گاز مي باشد. اين كتاب براي استادان و پ‍‍ژوهشگران در زمينه‏هاي محيط زيست، مهندسي بهداشت محيط، متخصصين HSE، مهندسي نفت و رشته‏هاي غير مهندسي مرتبط با علوم زيست محيطي مفيد مي‏باشد.

هدف از تدوین این كتاب معرفی جامع و آموزش علمی و كاربردی روش «HAZOP STUDY» به مهندسین مشاور و كارفرمایان مرتبط با صنایع فرایندی بوده و سعی شده در نگارش آن مفاهیم بنیادین به ساده ‏ترین شكل ممكن و با ارایة توضیحات و مثال‏های كاربردی كه آمیخته ‏ای از تجربیات شخصی نویسنده و سایر اساتید فن در این زمینه می‏باشد، برای خوانندگان محترم تبیین گردد.

امروزه در کشورهای توسعه یافته، توجه به محيط‌زيست یک سرمایه‌گذاری استراتژیک محسوب می‌شود و تمام الگوهاي پيشرفت را بر اساس اين معيار سنجيده و ماموريت‌هاي خود را متناسب با اين مقوله ارزشمند و حياتي تدوين مي‌كنند. توسعه همه جانبه میهن اسلامی‌مان که در چشم‌انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ ترسیم گردیده نیز در سایه توسعه متوازن و همه جانبه علمي و توليد دانش و فناوری با توجه به موضوع كليدي و بشردوستانه محيط‌زيست تحقق می‌یابد. با اين رويكرد تلاش شده تا در اين راه همسو با برنامه‌هاي كلان كشور اندك سهمي داشته و بر مبناي دانش، تجربه و سوابق پيشين اين همراهي را ارمغان پيشرفت نمايد. موضوع پسماند و مخاطرات آن يكي از دغدغه‌هاي اصلي همه جوامع و دولت‌ها مي‌باشد و امروزه پاسخگويي به اين مهم در صدر رقابت‌هاي علمي و اجرايي آنها قلمداد مي‌شود لذا  بر آن شده در اين رقابت بر فرهنگ‌سازي و مسيردهي جامعه خدمتي شايسته همه ايرانيان به انجام رسد.

با توجه به پیچیدگی صنایع، افزایش بحران‏های صنعتی و رشد روز افزون آن، همه و همه با تمام وجود دست به دست هم داده‏اند تا حریق و انفجار و پیشگیری از آن، یک اصل بسیار مهم و جزء لاینفک صنایع به خصوص صنایع نفت، گاز و پتروشیمی معرفی گردد. بی شک با وجود تمامی تفاسیر مطرح گردیده، حفاظت از انفجار اصل بسیار مهمی در پیشگیری از حوادث می‏باشد و با توجه به کمبود منابع فارسی موجود در این زمینه، این کتاب به منظور بر طرف نمودن بخشی از این نیاز نگاشته شده است.

این کتاب شامل 4 فصل می‏باشد. در فصل اول مهمترین و پرکاربردترین تعاریف مورد نیاز، معرفی می‏گردد. در بخش دوم به تاریخچه ای در خصوص حفاظت از انفجار اختصاص داده شده و در فصل سوم به مهمترین حوادث و بحران‏های صنعتی جهان، پیامدها و علل رخداد آن اشاره گردیده است، و در نهایت در فصل چهارم به طبقه‏بندی مناطق خطرناک با توجه به استانداردهای NEC، CENELEC ، IEC و غیره، نحوه نامگذاری تجهیزات، علائم، مثال‏های کاربردی و آنچه که جهت حفاظت و پیشگیری از انفجار مورد نیاز می‏باشد، مورد بحث و  بررسی قرار گرفته است.

با توجه به مطالب فوق، این کتاب، در طی تجربه چندین ساله مؤلفین در صنایع مختلف کشور، با رویکرد کاملاً صنعتی نگاشته شده است، بنابراین این مجموعه می‏تواند برای کلیه کارشناسان ایمنی، فرایند، برق و دانشجویان و دانش آموختگان مرتبط با HSE بسیار مفید واقع گردد.

عمده مطالب اين کتاب برگرفته از يکی از مراجع مهم منتشر شده از سوی  مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی (CCPS)، تحت عنوان «راهنمای طرح ريزی فنی شرايط اضطراری در داخل سايت های فرايندی» است که برخی از مطالب آن تخليص و بعضا متناسب با شرايط حاکم بر صنايع کشور تغييرات جزئی در آن به عمل آمده است.

تمرکز اصلی اين کتاب بر مدیریت شرایط اضطراری در داخل سایت‏های فرايندی بوده و موضوعات مربوط به مسئولیت‏های شرایط اضطراری و فعالیت‏های مقامات مسئول خارج از سایت شامل مقامات محلی، شهری، استانی و ملی و همچنين واکنش اضطراری در حوادث حمل و نقل مواد شیمیائی خطرناک در خارج از سایت را شامل نمی شود.

در اين کتاب اطلاعات تخصصی و دانش فنی مورد نیاز برای طرح ریزی مناسب و واکنش موثر به شرایط اضطراری در داخل سایت های فرایندی بیان گردیده و پرسنل شاغل در سایت های فرایندی به ويژه کارکنان شاغل در واحدهای HSE را در زمینه طرح ريزی  و سازماندهی شرایط اضطراری، طراحی و انتخاب تجهیزات مورد نیاز و تعيين نیازهای آموزشی کارکنان هدايت می کند. این کتاب همچنین می تواند در زمينه هماهنگی طرح های واکنش اضطراری بين شرکت های همجوار مورد استفاده قرار گيرد.