جلد سوم کتاب ارزیابی و مدیریت ریسک تحت عنوان «شاخص‌های ریسک» به تشریح مبانی و انواع شاخص‌های ریسک اختصاص یافته و در هشت فصل تهیه شده است.

در فصل اول ضمن بیان کلیات و مبانی ارزیابی ریسک کمی، پرکاربردترین شاخص‌های ریسک در صنایع فرایندی معرفی شده‌اند. در فصل دوم به معرفی دو شاخص جدید و کاربردی در ارزیابی ریسک در فاز اولیه و طرح ریزی صنایع فرایندی پرداخته شده است. در فصل سوم نیز شاخص‌های ایمنی ذاتی مورد بحث قرار گرفته شده که توسط این شاخص‌ها، به جای کنترل از طریق سامانه‌های حفاظتی (اصول ایمنی خارجی) خطرات موجود در فرایند به طور ذاتی حذف و از آن‌ها اجتناب می‌شود.

فصل چهارم به معرفی شاخص خطر حادثه (AHI) می‌پردازد که یک روش چندگانه رتبه بندی خطر در صنایع  فرآیندی است و به عنوان یک سامانه جدید، برای ارزیابی جامع و سریع آسیب‌های ایجاد شده در صنایع فرآیند شیمیایی، تدوین شده است. در فصل پنجم شاخص SWeHI، که ابزاری جدید برای ارزیابی و شناسایی سریع و جامع ایمنی و خطر در صنایع فرایندی می‌باشد، معرفی شده است، که علاوه بر شناسایی و رتبه بندی خطرات، اقدامات ایمنی مورد نیاز برای کاهش آن‌ها را نیز مشخص می‌نماید. در فصل ششم و هفتم دو شاخص مهم انجمن مهندسی شیمی آمریکا (AIChE) شامل شاخص مواجهه شیمیایی (CEI) و شاخص خطر حریق و انفجار  (F&EA) شرح داده شده است. نهایتا در فصل هشتم کتاب، شاخص ELMERI معرفی شده است که با استفاده از این شاخص می‏توان با مشاهده ایستگاه‌های کار (شامل مشاهده کلیه جنبه‌های ایمنی و بهداشت مانند استفاده از وسایل حفاظت فردی، ایمنی ماشین آلات، بهداشت صنعتی و جنبه‌های ارگونومیک محیط کار) میزان سطح رعایت موازین ایمنی و بهداشتی صنعت مورد نظر و حتی علل بالقوه را در رخداد حوادث شناسایی و برآورد نمود.

کتاب حاضر می‌تواند به عنوان راهنمایی جهت ارزیابی ریسک مورد استفاده علاقه‌مندان و شاغلین واحدهای HSE در صنایع و همچنین دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی رشته‌های مهندسی شیمی، مهندسی HSE، مهندسی ایمنی، مهندسی بهداشت حرفه‌ای، مهندسی محیط زیست و سایر رشته‌های مرتبط قرار گیرد.

در دنیای امروزی ارتقاء بهره‏ وری برای امكان حضور و ادامه آن در صحنه رقابت، امری الزامی است. در همین راستا وجود محیط‏ های كاری ایمن یكی از مهمترین مؤلفه‏ های لازم برای رسیدن به بهبود مستمر بهره ‏وری بشمار می‏رود. از طرف دیگر با افزایش سرعت توسعه علوم و معرفی مواد و فن آوری‏های جدید، در هر لحظه معضلات جدیدتری در محیط‏های كاری پدیدار می‏شود كه مطمینا مقابله با آنها و كنترل ریسك‏های غیر قابل قبولشان، نیازمند آگاهی از رویكردها، شیوه‏ ها و تكنیك‏ های جدید در این حیطه است.

هرچند كه در دهه‏ های اخیر با گسترش پهنه‏ های علوم و دستیابی به فن‏آوری‏ های مدرن، روز به روز از معضلات و گرفتاری‏های انسان كاسته می‏شود ولی كم توجهی به اصول بنیادی و اولیه توسعه پایدار باعث شده كه همچنان تعداد بی‏شماری در محیط‏های كار، زندگی روزمره، مسیرهای مختلف، تفریح و... جان خود را از دست بدهند، حجم عظیمی از دارایی‏های سخت افزاری از بین برود، صدمات جبران ناپذیری بر محیط زیست وارد گردد و یا اعتبار چندین ساله سازمان‏ها و حتی جامعه خدشه دار شود.

با تمامی دغدغه‏ هایی كه در خصوص دستیابی به كاهش ریسك و مخاطراتی كه در محیط‏های مختلف، من جمله محیط‏های كاری در ابعاد مختلف با آن مواجه می‏باشیم، برآن شدیم تا كتاب حاضر را كه مشتمل بر اطلاعات جامعی در خصوص ارزیابی ریسك با استفاده از مدل های سلسله مراتب فازی می باشد، ترجمه نماییم و امید می‏رود كه محتوای این كتاب علاوه بر محافل دانشگاهی، در عرصه صنعت نیز مورد كاربرد قرار گیرد.

زندگی بشر از بدو تاریخ همواره در مواجهه با خطرات و ریسك‏هایی بوده است كه حیات وی را به نوعی تهدید می‏كرده است. مدیریت ریسك برای یك انسان غارنشین از آنجایی آغاز شده بود كه سرانجام بر ترس خود غلبه كرده و ریسك خروج از غار و مواجهه با محیط پیرامون آن را به جان خرید. بشریت در طول تاریخ، با پرداخت هزینه‏های سنگین كه بعضا به قیمت جان وی تمام می‏شده است، سرانجام نحوه دفع خطرات را آموخت و آنها را به نسل‏های بعد از خود منتقل نمود. بنابراین می‏توان اذعان نمود بشر در طول زندگی خود همواره در معرض ریسك‏ها و خطراتی است كه نیازمند تدبیر و مدیریت است. یكی از جنبه‏های مهم و تاثیرگذار مدیریت ریسك، در پروژه‏ها نمود می‏یابد، جایی كه عدم قطعیت‏ها، تغییر رویكردها و سیاست‏ها، تغییر در استراتژی‏ها و شرایط محیطی و سایر موضوعات و مشكلات مبتلا به، پروژه‏ها را همواره در معرض تهدید قرار می‏دهد. این حجم از مسایل و موضوعات بالقوه كه بعضا قابل پیش‏بینی و برنامه‏ریزی بوده و بعضا شناسایی آنها امكان‏پذیر نمی‏باشد، لزوم پیاده‏سازی الگو و متدلوژی نظام یافته و ساختارمند مدیریت ریسك در پروژه‏ها را دوچندان می‏كند. با این رویكرد، هدف از تالیف كتاب حاضر ارایه الگویی برای مدیریت ریسك در پروژه‏های عمرانی می‏باشد. بر این اساس، در ابتدا به كلیات موضوعاتی نظیر تعاریف ریسك و مدیریت ریسك در پروژه‏ها پرداخته شده است. سپس در بخش بعدی مدل‏های مختلف موجود در زمینه مدیریت ریسك و نقاط قوت و ضعف این مدلها مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت از بین این مدلها مدل استاندارد PMBOK انتخاب شده كه جهت كاربردی شدن این مدل به توسعه آن پرداخته شده است. برای سنجش مدل ارایه شده می‏بایست آن در یك پروژه واقعی مورد آزمون قرار داده شود. لذا پروژه طرح توسعه بخش دریایی بندر انزلی به عنوان مطالعه موردی مدل در نظر گرفته شده است. 

هر سازمانی باید فعالیت‏هایی تحت عنوان «مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‏ای» داشته باشد تا افراد بدون ترس از حادثه و بیماری‏های شغلی به کار خود ادامه دهند. این فعالیت‏ها بیش‏تر شامل تدوین دستورالعمل شیوه صحیح انجام کار، شیوه‏های بازرسی، نحوه اندازه‏گیری از آلاینده‏های محیط کار، بهسازی محیط کار و مانند آنها می‏باشد. گرچه مدیران، وظایف فراوانی به عهده دارند اما طبق قانون کار متعهدند که اساسی‏ترین مسایل ایمنی و بهداشت کار را به منظور پیشگیری از آسیب‏ها و ضایعات انسانها رعایت کنند. آن چه که در این میان اهمیت دارد آن است که فعالیت های مذکور چگونه باید برنامه‏ریزی شود که در میان مشغله‏های متعدد مدیریت به دست فراموشی سپرده نشود و هم چنان پا برجا باقی بماند. بیمارستان‏ها از جمله ساختمانهای پیچیده و مرکبی هستند که دارای قسمتهای مهمی چون درمانگاه، اورژانس، بخش مراقبتهای ویژه (ICU)، اتاق عمل، اتاق زایمان، اتاق کارکنان و پرسنل و پرستاری، رختشویخانه، آشپزخانه، غذا خوری، قسمتهای پشتیبانی و... هستند و به عبارتی دیگر می‏توان جلوه‏ای از سایر اماکن مانند هتل‏ها، اماکن مسکونی، ساختمانهای صنعتی، آموزشی، تجاری، تفریحی، ورزشی، اداری و... را در بیمارستانها مشاهده نمود. طیف وسیعی از کارکنان کشور ما در مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستانها و مراکز مشابه مشغول بکار می‏باشند که به دلایل متفاوتی رسیدگی چندانی خصوصا در زمینه بیماریهای شغلی و بیماریابی و همچنین مواجهات پرسنل با عوامل زیان آور محیط کار به آنها نشده است. در سالهای اخیر و با توجه به لزوم جذب کارشناسان بهداشت حرفه‏ای در بیمارستانها، رویکرد جدیدی در این مراکز از نظر توجه به شرایط شاغلین در دستور کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفته است. در این کتاب سعی شده است مرجعی ساده و در عین حال کاربردی جهت استفاده متخصصین بهداشت حرفه‏ای و طب کار و همچنین مدیران و کادر مختلف بیمارستانی و مراکز بهداشتی درمانی مشابه تهیه شود تا عزیزان مشغول در این حرفه مورد استفاده قرار دهند.

هر سازمانی باید فعالیت‏هایی تحت عنوان «مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‏ای» داشته باشد تا افراد بدون ترس از حادثه و بیماری‏های شغلی به کار خود ادامه دهند. این فعالیت‏ها بیش‏تر شامل تدوین دستورالعمل شیوه صحیح انجام کار، شیوه‏های بازرسی، نحوه اندازه‏گیری از آلاینده‏های محیط کار، بهسازی محیط کار و مانند آنها می‏باشد. گرچه مدیران، وظایف فراوانی به عهده دارند اما طبق قانون کار متعهدند که اساسی‏ترین مسایل ایمنی و بهداشت کار را به منظور پیشگیری از آسیب‏ها و ضایعات انسانها رعایت کنند. آن چه که در این میان اهمیت دارد آن است که فعالیت های مذکور چگونه باید برنامه‏ریزی شود که در میان مشغله‏های متعدد مدیریت به دست فراموشی سپرده نشود و هم چنان پا برجا باقی بماند. بیمارستان‏ها از جمله ساختمانهای پیچیده و مرکبی هستند که دارای قسمتهای مهمی چون درمانگاه، اورژانس، بخش مراقبتهای ویژه (ICU)، اتاق عمل، اتاق زایمان، اتاق کارکنان و پرسنل و پرستاری، رختشویخانه، آشپزخانه، غذا خوری، قسمتهای پشتیبانی و... هستند و به عبارتی دیگر می‏توان جلوه‏ای از سایر اماکن مانند هتل‏ها، اماکن مسکونی، ساختمانهای صنعتی، آموزشی، تجاری، تفریحی، ورزشی، اداری و... را در بیمارستانها مشاهده نمود. طیف وسیعی از کارکنان کشور ما در مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستانها و مراکز مشابه مشغول بکار می‏باشند که به دلایل متفاوتی رسیدگی چندانی خصوصا در زمینه بیماریهای شغلی و بیماریابی و همچنین مواجهات پرسنل با عوامل زیان آور محیط کار به آنها نشده است. در سالهای اخیر و با توجه به لزوم جذب کارشناسان بهداشت حرفه‏ای در بیمارستانها، رویکرد جدیدی در این مراکز از نظر توجه به شرایط شاغلین در دستور کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفته است. در این کتاب سعی شده است مرجعی ساده و در عین حال کاربردی جهت استفاده متخصصین بهداشت حرفه‏ای و طب کار و همچنین مدیران و کادر مختلف بیمارستانی و مراکز بهداشتی درمانی مشابه تهیه شود تا عزیزان مشغول در این حرفه مورد استفاده قرار دهند.

به جهت پیشگیری و یا کاهش ریسک حوادث مختلف، نیازمند پیاده سازی روش هایی در حیطه علم مدیریت ریسک می باشیم. هدف از مدیریت ریسک، شناسایی، ارزیابی، حذف و یا کنترل کانونهای خطر در محیط کار می باشد. ارزیابی ریسک یکی از مهمترین مراحل مدیریت ریسک است که ابزار قدرتمندی را جهت اولویت بندی ریسکهای موجود در محیط کار ایجاد می کند.

یکی از این ابزارها، نرم افزار معروف و کاربردی ™ BowTie Pro می‏باشد. این ابزار نمودارهای پاپیونی قدرتمندی از فرآیند ارزیابی ریسک ارائه میدهد که حتی توسط غیر متخصصین رشته ایمنی نیز به آسانی قابل درک است. هنگامی که درخت خطا در سمت چپ و درخت رویداد در سمت راست ترسیم می‏شود؛ و وقتی که خطر در مرکز نمودار و وسط این دو درخت به عنوان گره قرار می‏گیرد نهایتاً نمودار حاصل به شکل یک پاپیون در می ‏آید. مدل پاپیونی تکنیک ساختار یافته ‏ای جهت ارزیابی ریسک در مواردی است که رویکردهای کیفی به لحاظ عملکرد، ناممکن و یا نامطلوب به نظر می‏رسند. به همین دلیل است که این مدل امروزه به مدلی پرکاربرد تبدیل شده است. این نرم افزار به طور گسترده جهت ارزیابی ریسکهای بهداشتی، ایمنی، زیست محیطی، اقتصادی، تجاری، امنیتی و ... به کار می‏رود لذا طیف کاربران این ابزار بسیار گسترده بوده و به رشته‏ های مهندسی ایمنی، بهداشت و محیط زیست محدود نمی‏شود. این کتاب می‏تواند به عنوان راهنمایی جهت ارزیابی ریسک‏های مختلف در هر سازمان و صنعتی مورد استفاده قرار گیرد.

امروزه انجام مطالعات ارزیابی ریسک عددی و ارزیابی پیامد به همراه طراحی لایه ‏های حفاظتی در برابر رویدادهای فاجعه آمیز جزء الزامات طراحی واحد‏های فرآیندی است و بدون انجام چنین مطالعاتی نمی‏توان حاشیه ایمنی قابل قبول برای راه اندازی و عملیات واحدهای فرآیندی انتظار داشت، هر چند وقوع حوادثی مانند حادثه فلیکس بارو و حادثه بوپال در حدود 40 سال پیش باعث وضع قوانین ایمنی و رشد چشمگیری در ارتقاء سطح ایمنی صنایع فرآیندی شد، اما وقوع آتش سوزی و انفجارهای مهیب در کارخانه کود شیمیایی تگزاس در اواسط 2013 منجر به بيش از 160 نفر كشته و مجروح، تخریب قابل ملاحظه ساختمانهای مجاور و خساراتهای مالی سنگینی شد که به همراه بسیاری از حوادث مرگبار دیگر اخیر، اهمیت و ضرورت انجام مطالعات ارزیابی ریسک عددی و جامع را بیش از پیش به منظور ایمن سازی صنایع فرآیندی متوجه متخصصان این حوزه می گرداند. روشهای متعددی برای انجام مطالعات ارزیابی ریسک در صنایع فرآیندی وجود دارد، اما تنها روشهای اندکی قادر به ارائه نتایج کاملاً عددی و برآورد دقیق و مهندسی از ریسک مخاطرات این صنایع به منظور تصمیم ‏گیری در حوزه مدیریت ریسک می‏باشند.

هدف این کتاب معرفی بهترین روش ارزیابی ریسک کمی و دو روش پرکاربرد و جدید ارزیابی ریسک نیمه کمی در صنایع فرآیندی است. این کتاب در چهار فصل نگارش شده است. فصل اول در مورد کلیات ارزیابی ریسک است و در فصول دوم، سوم و چهارم به ترتیب به تشریح روش ارزیابی ریسک کمی(QRA)، روش آنالیز لایه های محافظ (LOPA) و شاخص حریق و انفجار DOW پرداخته شده است. در نگارش این کتاب سعی شده از کتابهای رفرنس معتبر این حوزه که اغلب آنها جزء انتشارات انیستیتو مهندسی شیمی آمریکا (AIChE) و مرکز ایمنی صنایع شیمیایی (CCPS) است، استفاده گردد. در هر فصل به منظور تشریح شفاف اهداف آموزشی این کتاب و درک بهتر خوانندگان محترم، مثالهای کاربردی و واقعی متعددی بیان شده است.

این کتاب برای دانش آموختگان و دانشجویان مهندسی بهداشت حرفه‏ای، مهندسی ایمنی، مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست و مهندسی شیمی و ... جهت اهداف ارزیابی ریسک، ارزیابی و مدلسازی پیامد و تعیین میزان عملکرد لایه‏ های حفاظتی و ... می‏تواند بکار گرفته شود. همچنین این کتاب می‏تواند برای اهداف تدریس دانشگاهی، انجام پروژه ‏های ارزیابی ریسک در صنایع و ... نیز استفاده گردد.

کتاب سیستم مدیریت ریسک خستگی برای کلیه شاغلین به خصوص مدیران، کارشناسان بهداشت حرفه‌ ای و ایمنی صنعتی مفید خواهد بود. به عنوان یک مدیر و یا کارشناس مربوطه، نقش ما فقط مدیریت کردن خستگی خود نیست، بلکه ریسک خستگی کارکنان در سازمان و واحد کاری به ما وابسته است. لذا موارد و استراتژی ‌های بیان شده در این راهنما برای کمک به مدیریت ریسک خستگی در سطوح مختلف سازمانی است و همچنین اطمینان بخشیدن از اجرای مطلوب قانون و برآوردن نیازها جهت بررسی و یادگیری از حوادث، از طریق استقرار سیستم مدیریت ریسک خستگی (FRMS)، ضروری بنظر می‌ رسد.

استراتژی‌های مدیریت خستگی کارکنان روی کاهش ریسک خستگی در سطح فردی (ناکافی بودن کیفیت و کمیت خواب، ساعت بیولوژیکی فرد، طول زمان بیداری و...) متمرکز است. این راهنما چگونگی ایجاد ریسک ‌های ناشی از خستگی و طریقه مدیریت آنها را در سطح سازمانی و در چارچوب سیستم مدیریت ایمنی (SMS) توضیح می ‌دهد. همچنین مزایای استقرار سیستم مدیریت ریسک خستگی (FRMS) و مدل‌ های کنترلی Moore-Ede و Dawson & McCulloch را آموزش می ‌دهد.

جلد دوم کتاب ارزیابی و مدیریت ریسک تحت عنوان «ارزیابی کمی ریسک در صنایع فرایندی» به تشریح مبانی و روش های ارزیابی ریسک کمی در صنایع فرایندی اختصاص یافته و در چهار بخش اصلی شامل تعاریف، مفاهیم و کلیات ارزیابی ریسک کمی (بخش 1)، روش های ارزیابی تکرارپذیری وقوع حوادث (بخش 2)، روش های واکاوی پیامد (بخش 3) و مثال های کاربردی (بخش 4) تهیه شده است.

در بخش اول (فصل 1) ضمن بیان کلیات و مبانی ارزیابی کمی ریسک، انواع شاخص های ریسک فردی و جمعی و همچنین معیارهای ریسک کمی بیان شده است. در بخش دوم (فصل 2) به نحوه محاسبه تکرارپذیری و احتمال حوادث فرایندی با استفاده از روش های واکاوی درخت خطا و درخت واقعه و همچنین استفاده از سوابق حوادث گذشته اختصاص یافته است.

بخش سوم کتاب (فصل های 3 تا 9) که به نحوه ارزیابی و واکاوی پیامد حوادث فرایندی اختصاص یافته است، در 5 فصل تهیه شده و در آن ضمن بیان کلیات و مفاهیم مدلسازی پیامد (فصل3) و همچنین نحوه  مدلسازی حریق (فصل 4)، انفجار (فصل 5) و رهایش مواد سمی (فصل 6)، نرم افزارهای مدلسازی پیامد نیز معرفی شده اند (فصل 7). در فصل های 8 و 9 نیز به ترتیب نحوه استفاده از نرم افزارهای ALOHA وPHAST  به طور کامل و با استفاده از مثال های کاربردی متعدد، توضیح داده شده اند که علاقمندان با انجام گام به گام مثال های ذکر شده قادر خواهند به استفاده از نرم افزارهای مذکور جهت کاربرد آنها در ارزیابی پیامد تسلط پیدا کنند.

نهایتا در بخش چهارم (فصل 10) یک مثال کاربردی و مفصل در مورد کلیه مراحل ارزیابی کمی ریسک ارائه شده است.

با توجه به مطالب فوق الذکر کتاب مذکور می تواند به عنوان راهنمایی جهت ارزیابی ریسک کمی مورد استفاده علاقمندان و شاغلین واحدهای HSE در صنایع و همچنین دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی رشته های مهندسی شیمی، مهندسی HSE، مهندسی ایمنی، مهندسی بهداشت حرفه ای، مهندسی محیط زیست و سایر رشته های مرتبط قرار گیرد.

جلد اول کتاب مشتمل بر سه بخش می باشد که در بخش اول مفاهیم و تعاریف پایه مرتبط با ارزیابی ریسک و همچنین ایمنی سامانه مطرح شده است. بخش دوم به کلیات و انواع روش های شناسایی خطرات اختصاص دارد. در این فصل ضمن مرور سریع روش های شناسایی خطر و معرفی اجمالی آنها، برخی از روش های شناسایی خطر، که در صنعت کاربرد و عمومیت بیشتری دارند (شامل روش های واکاوی ایمنی شغلی (JSA)، واکاوی حالات نقص و اثرات آن (FMEA)، واکاوی درخت خطا (FTA)، واکاوی درخت واقعه (ETA)، مطالعه خطر و عملیات (HAZOP) و واکاوی لایه های حفاظتی (LOPA) ) به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. در اين فصل همچنین یک روش ساده و کاربردی جهت ارزیابی ریسک بهداشتی مواجهه با مواد شیمیایی ارائه شده است. در بخش سوم (ضمائم)، ضمن ارائه نمونه کاربرگ های روشهای شناسایی خطر و يک نمونه از فهرست وارسی شناسايی خطر، برخی اطلاعات پايه مورد نیاز جهت ارزیابی ریسک نظیر نحوه استفاده از    نقشه های P&ID , PFD برای استفاده علاقمندان ذکر شده است. در اين قسمت نرم افزار PHA-PROنيز به طور مختصر معرفی شده است.

جلد دوم تحت عنوان « ارزیابی کمی ریسک» به تشريح مبانی و روش های ارزیابی ریسک کمی در  صنایع فرایندی اختصاص يافته و در چهار بخش اصلی شامل تعاریف، مفاهیم و کلیات ارزیابی ریسک کمی، روش های واکاوی پیامد، روش های ارزیابی تکرارپذیری وقوع حوادث  و مثالهای کاربردی تهیه شده است.

جلد سوم مجموعه مدیریت و ارزیابی ریسک به شاخص های خطر نسبی اختصاص یافته و درآن ضمن مروری بر مفاهیم و موارد کاربرد شاخص های ریسک، سه مورد از آنها که از اعتبار و کاربرد بیشتری برخوردار است، شامل شاخص حريق و انفجار (F&EI) و شاخص مواجهه شيميايی (CEI)  DOW  و شاخصهای ایمنی ذاتی، توضیح داده شده است.